Τρίτη 31 Ιανουαρίου 2023

Χατζούλη Γλύκα, Η εικόνα της Άκρας Ταπείνωσης του Εμμανουήλ Τζάνε από τη συλλογή του Νέου Σκευοφυλακίου της Ι.Μ. Αγίου Στεφάνου Μετεώρων








PDF 

Chatzouli Glyka M.,
L'icône du Christ de Pitié d'Emmanuel Tzanès par la collection du Nouveau Skévophylakion du Monastère de Saint- Etienne aux Météores.
Bois. Dirn. 29,5X22,5 cm. 
Au-dessus de la petite ville de Calambaka, appelée autrefois Stagoi, vers l' extrémité sud du groupe des Météores est situé- à l'immense rocher - le monastère de Saint - Etienne. Parmi les œuvres d'art ecclésiastique de la collection du nouveau Skévophylakion, qui prend place dans le vieux réfectoire, à peine restauré, on distingue une icône post-byzantine du Christ de Pitié, ou de l'Homme de Douleurs, d'ailleurs transposés en grec dans la formule «Acra Tapeinosis» du Christ. L'icône présente Jésus mort, (pl. 1,2) la torse nue, détaché de la croix. Il se dresse à mi-corps, hors du tombeau, figuré comme un sarcophage de marbre. Le Christ a les bras croisés au niveau du ventre montrant les traces des clous à ses mains, bien que le sang jaillissant du flanc droit et des mains. La tête est légèrement penchée vers l' épaule droite. Une couronne d'épines orne la chevelure bouclée brun-foncé. Cette figuration symbolique est attribuée de la croix boisée, qui se profile en arrière plan accompagnée des symboles de la Passion, la lance et l' éponge. Un rouleau déployé sur le sommet de la Croix porte l'écriteau: «I(ΗΣΟΥΣ) N(ΑΖΩΡΑΙΟΣ) B(ΑΣΙΛΕΥΣ) I(ΟΥΔΑΙΩΝ)». Image symbolique de la Passion, on rencontre le Christ de Pitié aux temps des nouveautés liturgiques, qui ont eu lieu au cours xr - XII' siècles-en rapport des discussions christologiques-traduisant les offices du Vendredi et du Samedi saints, qui célébrent la mort du Christ. La mention del' incription «H ΑΠΟΚΑΘΗΛΩΣΙΣ» (la Descente), en lettres rouges, observée sur notre icône, semble aparai"tre pour la première fois au XIIe siècle. Peut-être elle signifie la descente surnaturelle, symbolique, aux épisodes qui suivent la mort du Christ (le crucifiement, la descente de croix etc) plus le rite de la préparation de la Sainte Eucharistie dans la liturgie. A la représentation de notre icône, bien connue - dès le XII' siècle - on reconnait l'anatomie du corps, de même que la perspective renversée du sarcophage. Dans la partie inférieur de l' icône à gauche, on lit les lettres capitales rouges de l' inscription: «XEIP/EMMAN(OY)HA/IEP[E](OC T(OY) TZANE/ ,αχο'» (=1670) Selon la dédicace, le prêtre crétois Emmanuel Tzanès, d'origine de Rethymne est celui, qui a signé notre icône. Parmi les plus fameux peintres de son époque, Em. Tzanès a travaillé l'icône en 1670, c'est à dire pendant son séjour à Venise, selon les renseignements données des archives. Plus qu'elle était une icône pour les offices du Vendredi et du Samedi saints qui célèbrent la mort du Christ au monastère de Saint - Etienne, les moines ont commandé l'icône du Christ de Pitié à un peintre fameux, puisqu' il était un prêtre. 

Περίληψη
Ξύλο. διαστ. 29,5X22,5 cm. 
Πάνω από τη μικρή πόλη της Καλαμπάκας, που παλαιότερα ονομαζόταν Σταγοί, προς το νότιο άκρο του συμπλέγματος των Μετεώρων, το μοναστήρι του Αγίου Στεφάνου βρίσκεται πάνω σε έναν τεράστιο βράχο. Μεταξύ των έργων εκκλησιαστικής τέχνης της συλλογής του νέου Σκευοφυλακίου, το οποίο στεγάζεται στην παλαιά τράπεζα, η οποία μόλις έχει ανακαινιστεί, περιλαμβάνεται μια μεταβυζαντινή εικόνα του Χριστού με τον τύπο "Άκρα Ταπείνωση" . Η εικόνα παρουσιάζει τον Ιησού νεκρό, (πίν. 1,2) με γυμνό τον κορμό του, αποκολλημένο από τον σταυρό. Στέκεται κατά το ήμισυ έξω από τον τάφο, ο οποίος απεικονίζεται ως μαρμάρινη σαρκοφάγος. Τα χέρια του Χριστού είναι σταυρωμένα στο ύψος της κοιλιάς, δείχνοντας τα ίχνη των νυχιών στα χέρια του, αν και αίμα αναβλύζει από τη δεξιά πλευρά και τα χέρια του. Το κεφάλι είναι ελαφρώς λυγισμένο προς τον δεξιό ώμο. Ένα αγκάθινο στεφάνι κοσμεί τα σκούρα καστανά σγουρά μαλλιά. Αυτή η συμβολική μορφή αποδίδεται στον ξύλινο σταυρό, ο οποίος βρίσκεται στο βάθος, μαζί με τα σύμβολα των Παθών, τη λόγχη και τον σπόγγο. Ένα ειλητάριο που εκδιπλώνεται στην κορυφή του Σταυρού φέρει την επιγραφή: "Ι(ΗΣΟΥΣ) Ν(ΑΖΩΡΑΙΟΣ) Β(ΑΣΙΛΕΥΣ) Ι(ΟΥΔΑΙΩΝ)". Μια συμβολική εικόνα του Πάθους, η Άκρα Ταπείνωση συναντάται την εποχή των λειτουργικών καινοτομιών, οι οποίες έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια των αιώνων xr - XII' - σε σχέση με τις χριστολογικές συζητήσεις - μεταφράζοντας τις λειτουργίες της Μεγάλης Παρασκευής και του Μεγάλου Σαββάτου, οι οποίες εορτάζουν το θάνατο του Χριστού. Η αναφορά της επιγραφής "Η ΑΠΟΚΑΘΗΛΩΣΙΣ", με κόκκινα γράμματα, που παρατηρείται στην εικόνα μας, φαίνεται ότι εμφανίστηκε για πρώτη φορά τον 12ο αιώνα. Ίσως σημαίνει την υπερφυσική, συμβολική κάθοδο στα επεισόδια μετά το θάνατο του Χριστού (σταύρωση, κάθοδος από το σταυρό κ.λπ.) καθώς και την τελετή της προετοιμασίας της Θείας Ευχαριστίας στη λειτουργία. Στην αναπαράσταση της εικόνας μας, γνωστή - από τον XII' αιώνα - αναγνωρίζει κανείς την ανατομία του σώματος, καθώς και την αντίστροφη προοπτική της σαρκοφάγου. Στο κάτω μέρος της εικόνας αριστερά, διαβάζουμε με κόκκινα κεφαλαία γράμματα την επιγραφή: "XEIP/EMMAN(OY)HA/IEP[E](OC T(OY) TZANE/ ,αχο'" (=1670) Σύμφωνα με την αφιέρωση, ο Κρητικός ιερέας Εμμανουήλ Τζάνε, με καταγωγή από το Ρέθυμνο, είναι αυτός που υπέγραψε την εικόνα μας. Μεταξύ των πιο διάσημων ζωγράφων της εποχής του, ο Εμμανουήλ Τζάνε εργάστηκε πάνω στην εικόνα το 1670, δηλαδή κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Βενετία, σύμφωνα με τις πληροφορίες που δίνονται στα αρχεία. Περισσότερο από μια εικόνα για τις ακολουθίες της Μεγάλης Παρασκευής και του Σαββάτου για την ακολουθία του επιταφίου του Χριστού στο μοναστήρι του Αγίου Στεφάνου, οι μοναχοί ανέθεσαν την εικόνα του Χριστού του Ελεήμονος σε έναν διάσημο ζωγράφο, καθώς ήταν ιερέας. 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου